شایعاتی درباره گفت و گوی مستقیم بین ایران و آمریکا برای رسیدن به توافق منتشر شده است. در این صورت آیا می توان امیدوار بود که از این پس گفت و گوی مستقیم الگویی برای حل اختلافات فی ما بین باشد؟
در رسانه های داخلی صحبتی در مورد گفت و گوی مستقیم بین دو کشور نشده و چندی پیش وقتی این مطلب مطرح شد، آقای باقری و وزارت امورخارجه چنین سطح دیدار هایی را رد کردند. دیپلماسی پنهان یک شیوه رسمی و پذیرفته شده در گفت و گو های محرمانه بین کشور ها است. چنین شیوه ای می تواند ثمر بخش باشد چون از جنجال و هیاهو به دور است. اما نمی توان دیپلماسی پنهان ایران و آمریکا در موضوع آزادسازی زندانیان دو تابعیتی را به گفت و گوی مستقیم دو کشور تعمیم داد. تا اینجا در داخل کشور هیچ خبر یا واکنشی نسبت به گفت و گوی مستقیم آقای باقری با مقامات آمریکایی مطرح نشده است. گروه های تصمیم سازی که در داخل کشور و در مجموعه هایی چون شورای عالی امنیت ملی نشسته اند از جمله افرادی چون آقای جلیلی، تفکر قالب خود را تحمیل کرده اند. این تفکر بر ضد مذاکره مستقیم با آمریکا است و به پیشبرد امور از طریق مذاکره مستقیم اجازه نمی دهد.
در داخل ایران همواره گفته می شود آمریکا بد عهدی کرده است ولی در سیاست چنین لزوم و اجباری وجود ندارد. دولت ها در مسیر منافع ملی حرکت می کنند و هر زمان که احساس کردند منافع کشورشان در خطر است می توانند از هر تعهد یا قراردادی خارج شوند.
ایران هم در دوره دکتر مصدق قرارداد نفتی با انگلیس را یک طرفه فسخ کرد. عبارت بدعهدی در حوزه سیاست اصطلاحی بی معنی است.
با توجه به موفق بودن مذاکرات اخیر می توان امیدوار بود که این الگو در مورد گفت و گو های برجام نیز تکرار شود؟
اگر هدف سیاست خارجی ایران رسیدن به نقطه مطلوب در مذاکرات با غرب و آمریکا است؛ باید از مسیر مذاکره مستقیم وارد شود.
حتی در سال 2018 وقتی ترامپ از برجام خارج شد، ادعای ترامپ این بود که مشکل ما با ایران تنها مسائل هسته ای این کشور و موضوع برجام نیست. ما باید بر سر تمامی مشکلاتی که با ایران داریم مذاکره کنیم. ترامپ به دلیل عدم وجود فضای گفت و گو بین ایران و آمریکا برجام 2015 را لغو کرد. امروز نیز بایدن در همان مسیر قرار دارد و اصل امکان گفت و گو بین دو کشور است. اگر امروز مذاکرات برجام به نقطه صفر رسیده است، باید نقش نبود گفت و گوی مستقیم بین دو کشور اصلی یعنی ایران و آمریکا را در نظر گرفت و عامل این وضعیت دانست. امروز اختلافات ایران و آمریکا از تنش بالایی در خلیج فارس برخوردار شده است. اگر بخواهیم مشکلاتمان با آمریکا را که روی هم تلنبار شده به شیوه ای درست حل کنیم، چاره ای جز گفت و گوی مستقیم بین دو کشور نیست. تنش با غرب سودی برای ایران ندارد. نباید اتحادیه اروپا را از دست داد. اروپا دیواری مطمئن بین ایران و آمریکا است. احساس من این است که ما اروپا را از دست داده ایم. ایران در عین اینکه اختلافات زیادی با امریکا دارد؛ با این کشور منافع مشترکی نیز داشته و دارد. اگر منافع ملی مبنای تصمیم گیری باشد باید مشکلاتمان با امریکا را مستقیما حل کنیم. واسطه گری ها منافع ایران را به خطر می اندازد.
چرا دولت با تاخیر به این توافق رسید؟ آیا حصول این توافق در دو سال گذشته ممکن نبود؟
در دوران آقای ظریف و آقای عراقچی زمینه برای گرفتن پول ایران از کره جنوبی فراهم شد ولی ایران در دو سال گذشته بر روی مساله آزادسازی زندانیان پافشاری کرد و می خواست امتیاز بیشتری از آمریکا بگیرد. با شروع دوره ریاست جمهوری آقای رییسی انتظارات ایران بالا رفت. از جمله امتیازاتی که ایران می خواست خارج کردن سپاه از لیست تروریستی بود که مورد پذیرش آمریکایی ها قرار نگرفت. ایران در قبال آزادسازی ایرانیان دو تابعیتی انتظارات بیشتری داشت، ولی آمریکا حاضر به پذیرش این خواسته ها نبود. نیاز به دلار ایران را مجبور کرد به طرف توافق برود. امروز این توافق چندان به نفع ایران تمام نشده است زیرا آمریکا بدون اینکه هزینه ای بکند زندانیان را آزاد کرد ولی در مقابل پول ایران مدت ها در کره جنوبی بلوکه شده بود که آزاد شد و برای خرید دارو و غذا هزینه می شود و به نفع مردم است. مقامات آمریکایی از جمله آقای بلینکن اعلام کرده اند که این توافق هیچ گونه ارتباطی با مساله برجام ندارد و تحریم های ما همچنان برقرار است. امروز آمریکا دیگر دنبال برجام را نمی گیرد. از نظر آمریکا همین مساله حداقلی می تواند امتیازی برای دولت دموکرات در رقابت های انتخاباتی 2024 آمریکا باشد. این مساله هیچ گشایشی در حل و فصل مناقشه برجام نخواهد داشت.