آمار منتشر شده از میزان فروش نفت عربستان و گزارشاتی که از پیشرفت طرح های توسعه این کشور وجود دارد نشان می دهد سعودی ها در مسیر توسعه قرار گرفته اند. آیا این وضعیت بر خلاف پیش بینی های چند دهه گذشته در مورد این کشور ها نیست؟
دیدگاهی که در دهه 70 موضوع اقتصاد رانتی را مطرح می کرد، نسبت به کشور های نفت خیز نگاهی بدبینانه داشت. در ایران عوارض منفی نفت خود را نشان داد و مطالعات آثار منفی نفت را ثابت کرد. اما ایده ها و نظریات جدیدی که از تجربه های عملی به دست آمده اند با بررسی در کشور های کوچک نفت خیز حاشیه خلیج فارس به این نتیجه رسیده اند که عوارض پیش بینی شده در مطالعات سابق در این مناطق محسوس نیست. به طور مثال ادبیات مطالعات قبلی از بی ثباتی، تبعیض اجتماعی، رشد پر نوسان در اقتصاد و فروپاشی حکومت ها حرف می زند ولی مشاهدات فعلی نشان می دهد که این کشور ها دچار بی ثباتی نشده اند این در حالی است که پیش بینی می شد نظام های پادشاهی در این کشور ها به قرن بیست نرسند اما اکنون این حکومت ها ثباتی نسبی دارند. دسترسی به درآمد کلان و پیوند خوردن با اقتصاد جهانی دو مولفه مهم در کشور های کوچک نفت خیز منطقه است که در وضعیت امروز این کشور ها و قرار گرفتن در مسیر توسعه موثر بود.
ایران تا چند سال پیش درآمد نفتی قابل قبولی داشت، چرا کشور در بازه زمانی بعد از جنگ تا آغاز تحریم های هسته ای در مسیر توسعه پایدار قرار نگرفت؟
متاسفانه ایران هنوز مدل توسعه خود را پیدا نکرده است و تعهد واقعی و عملی به توسعه مشاهده نمی شود. نقطه آغاز توسعه پذیرفتن نظم جهانی و رعایت الزامات آن است. در ایران هنوز گروهی سرسختانه در برابر امضای اف ای تی اف مقاومت می کنند!
فرض بگیریم تحریم ها همین امروز لغو شوند. مادامی که کشور های جهان عضو پیمان اف ای تی اف هستند و در ایران به این قول و قرار جهانی فحش داده می شود، چگونه می توان نفت فروخت و ارز اش را وارد کشور کرد؟!
برای توسعه باید شفافیت های قانونی، پولی و مالی، سرمایه گذاری و کسب و کاری و... به نرم های جهانی نزدیک شود تا امکان همکاری بین المللی وجود داشته باشد. مشکل این است که ایران به نظام جهانی اعتراض دارد. از این رو از تجارب جهانی توسعه استفاده نمی کند. کشور های نفت خیز خلیج فارس پذیرش بالایی داشتند. با نظام جهانی همراهی کرده اند و از نظام جهانی یاد گرفته اند. نگاه های دیگری در ایران وجود داشت که بر نگاه توسعه غلبه داشتند. کشور های حوزه خلیج فارس از هر نقطه ای که امکان بالندگی و رشد برایشان فراهم بوده بهره برده و برند سازی شده و جاذبه ایجاد کرده اند. امروز هواپیماهای شرکت هوانوردی رتبه یک دنیا از فرودگاه های یکی از این کشور های کوچک بلند می شوند. کشور های حوزه خلیج فارس در هر حوزه ای که نخبگانی داشتند از این ظرفیت ها استفاده کرده اند و درآمد های نفتی را به ثروت و ارزش افزوده تبدیل کرده اند. برند سازی یکی از کار های کشور های کوچک نفت خیر منطقه است. مثلا امارات در حوزه توریسم و خدمات صادرات ثانویه توانمندی های خود را نشان داد. بحرین با ارائه خدمات مالی و بانکی و قطر با احداث شبکه الجزیره در کنار اقتصاد نفتی حوزه های درآمد زای دیگری را رشد داده اند. عربستان لیدر کشور های عربی است و تغییرات محسوسی کرده است. امروز نظام نخبگی و جوانگرایی در این کشور حرفی برای گفتن دارد. چشم انداز 2030 و برنامه های توسعه ای عربستان تنها شعار های ایدئولوژیک روی اسناد حاکمیتی نیست بلکه آمار و ارقام ارائه شده و شاخص ها به خوبی بیانگر واقعی بودن جریان رشد و توسعه در این کشور است. این نظام ها همچنان رانتیر ولی در مسیر پویایی هستند. نه تنها عربستان بلکه تمامی کشور های حاشیه خلیج فارس به خوبی از مزایای همراهی با نظام جهانی بهره می برند و با ارتباط اقتصادشان با سرمایه های بین المللی و فناوری جهانی، چشم انداز توسعه برایشان متصور است.
آیا مسیر پیشرفت کشور هایی نظیر عربستان همان مسیر توسعه در غرب خواهد بود یا کشور های خاورمیانه در نهایت به رشد اقتصادی می رسند و توسعه همه جانبه در این کشور ها محقق نخواهد شد؟
وقتی سرمایه گذاری در کشوری بازدهی مثبت دارد، این بازدهی در ابعاد اقتصادی و اجتماعی توسعه خلق می کند. کشور هایی مثل عربستان، چین و کشور هایی در شرق آسیا توسعه سیاسی نیافته اند ولی در رشد اقتصادی موفقیت چشمگیری داشتند. شرط اول توسعه این است که حاکمیت ها متشکل از نخبگانی باشند که ویژگی تعهد به توسعه دارند. نکته بعدی کاستن از فساد است. فساد اداری و اقتصادی با عدم توسعه یافتگی نسبت مستقیم دارد. در ایران به شفافیت و رنکینگ های بالا در مقابله با فساد کمتر توجه شده است. اگر چه حاکمیت ها در کشورهای کوچک حوزه خلیج فارس، حکومت هایی دموکراتیک نیستند ولی آن ها به شفافیت و مبارزه با فساد توجه می کنند. بعضا پایش ها در این کشور ها توسط موسسات خارجی و بدون هیچ اغماضی صورت می گیرد و دقیقا مثل کشوری دموکراتیک عمل می شود.